Na użytek prezentacji wybrałem dwie postawy twórcze, które w jakimś sensie mogą pokazać bardziej zwarty, niemal syntetyczny obraz japońskiej awangardy. To artyści kręgu Gutai oraz twórczość Kōsai Hori.

Najpierw była szkoła Tama Art University. Jej najbardziej znany absolwent to Issey Miyake, projektant mody i perfumeryjny gigant, lecz w dziale „awangarda” na szczyty wdrapał się właśnie Hori. Jego abstrakcjonizm pojawił się dość późno. Jak zwykle w takich przypadkach bywa, artysta tkwiący na pograniczu konceptualnego buntu pojechał do Paryża, a tam zarażony czystą formą postanowił zakwestionować wszystko to, co do tej pory zrobił. Cechą współną Japończykow jest używanie pigmentów, a Hori uczynił z tego swój znak rozpoznawczy. Wraz z kompozytorem Yasunao Tone założyli grupę Bikyōtō Revolution, która będąc czymś na kształt duchowej wioski, umocowała w Japonii przekonanie, że kolektywność w sztuce jest szkołą na wieczne przetrwanie.

W zdominowanej przez wabi sabi japońskiej estetyce i ducha mistrza Ojio Yūshō, który świadomie stworzył z nich symboliczne znaki niekończących się podróży, sztuka Kōsai Hori stanęła na opak tej tradycji. Hori to malarz abstrakcji. Maluje olejem, ołówkiem, pastelami, węglem. Jest drapieżny. Choć chciałoby się powiedzieć, że jego obrazy są uwerturą do praktyki artystycznej, której odniesienia sięgają wyżyn cnót i powagi. A wszystko to widziane tak, jak piękno rozumieją malarze awangardy. Tymczasem na tle dwudziestu paru ludzi kręgu awangardy po obu stronach Pacyfiku, z których połowy nie można odróżnić od siebie, tylko związki Kōsaia z szerszą kulturą, a więc intelektualnym tworzywem czerpanym ze świata literatury, kina i sztuki śródziemnomorskiej, czynią go najbardziej wyraźnym.

Gutai to jedno z najważniejszych ugrupowań artystycznych w powojennej Japonii (Gutai Bijutsu Kyōkai). Powstało w 1954 roku w Osace z inicjatywy Jirō Yoshihara, malarza i performera, ikony japońskiej sztuki powojennej. Gutai to kontrast, odejście od szanowanej formy ekspozycji, jak i samej sztuki, rodzaj buntu, kontestacja oficjalnej doktryny. To wolny wybór, idea wolnej przestrzeni wychodząca poza ciasnotę galerii czy muzealnej sali, to przede wszystkim „konkretność”. Gutai to fascynacja wewnętrzną esencją życia, proces destrukcji i rozpadu rzeczy, który jest częścią naszej egzystencji. To nic innego jak nawiązanie do formy WA, czyli starojapońskiej filozofii o nieuchronności przemijania. To o tyle ważne czynniki źródłowe, że ubrane w formę awangardowego buntu, sztuki konceptualnej i performance’u. Najjaśniejszą gwiazdą grupy został Saburō Murakami, odwołujący się do zachodnich zjawisk i postaw artystycznych. Japończycy na celowniku stawiali artystów amerykańskich i europejskich, aby następnie wzbogacić ich działania poprzez emanację dialogu i zjawisk dodanych. Murakami tworzył własne oblicze postaw konceptualnych, mając w zanadrzu pełny magazyn tradycji i filozofii, które uczyniły z Japonii jeden z najbardziej fascynujących obszarów kultury. W grupie dziali także m.in. Shimamoto Shōzō, Kazuo Shiraga, Takaseda Matsutani, Sadamasa Motonaga i wielu innych.